COMMENTAAR (De moderne man en zijn onderwijs)

Reclamefilmpjes tonen de man van deze tijd: een leuke, wat sullige man, die zich als een groot kind gedraagt. Het leven beschouwt hij als een spel en verantwoordelijkheden gaat hij uit de weg. Hij wil zich niet binden aan één vrouw, hij wil geen kinderen en als het er op aan komt kiest hij voor plezier maken met zijn vrienden. Ik denk dat dit onverantwoordelijke gedrag maar voor een deel sekse-gebonden is. Het weerspiegelt vooral het ideaal van de spelende en genietende mens, die zich lichtvoetig op het hier en nu richt. Sinds de jaren zestig is dit romantische ideaal van mens-zijn wijdverbreid in onze samenleving. De crisis van de moderne man is vooral de crisis van de moderne mens.

De problemen met jongens in het onderwijs komen voor een deel voort uit conflicten tussen dit moderne mensbeeld en de doelen en waarden die belangrijk zijn in het onderwijs. In het onderwijs gaat het om lange termijn doelen, die door discipline en jarenlange inspanningen verkregen worden. Het onderwijs komt voort uit antieke, christelijke en neo-humanistische tradities waarbij een mens leert verantwoordelijkheden te nemen voor zijn eigen toekomst en de toekomst van de samenleving. Maar wij zijn terecht gekomen in een samenleving die deze manier van in het leven staan niet meer ondersteunt. Middelbare scholieren komen daardoor in een spanning terecht tussen de lange termijn waarden van het onderwijs en de korte termijn waarden die in de samenleving dominant zijn – in de jeugdcultuur zelfs zeer dominant. Dat leidt onder middelbare scholieren tot een verzet tegen de school, die zo anders is dan de vlotte samenleving daarbuiten. Jongens zijn daarin misschien wat heftiger, radicaler en ‘meer bij de tijd’ dan meisjes, maar het lijkt me een kwestie van tijd dat ook de meiden mee gaan doen.

Daarnaast voelen scholieren scherp aan dat het maatschappelijke belang van het onderwijs verminderd is. Een unique selling point van het onderwijs was altijd dat het kennis bij bracht. Maar de leidingen van grote organisaties zitten vooral verlegen om flexibele mensen, die zich gemakkelijk nieuwe taken eigen maken, goed kunnen samen werken en geen ruzie maken. Vandaar dat er druk ligt op het onderwijs om minder te doen aan kennis en meer aan vaardigheden. Maar ‘vaardigheden’, ‘attitudes’ en ‘samenwerken’ kan je ook leren in je bijbaantje of tijdens een zeiltocht rond de wereld. Waarom zou je hiervoor je best doen op school?

Het onderwijs herbergt de grootste culturele schat die het westen bezit, doordat ze leerlingen leert om verantwoordelijkheden te nemen voor de lange termijn en de gehele samenleving. Maar het is de vraag of het onderwijs de ontwikkelingen in de cultuur en in de organisatie van overheid en bedrijfsleven overleeft.

Coen Wessel