Het verzoek van rabbijnen Evers en Ten Brink en het CIDI  aan de PKN, om bij de komende festiviteiten rondom 500 jaar reformatie in 2017 excuses aan te bieden voor de Jodenhaat van Maarten Luther, is ontluisterend. Het is dan ook terecht dat Arjan Plaisier deze boot vooralsnog afgehouden heeft.

Het is begrijpelijk dat de synagoge kijkt met een diep wantrouwen naar de kerk. Maar schokkend is de suggestie dat de kerk juist deze Jodenhaat ooit tot de hare heeft gemaakt en dat de synagoge ons daar nu op aanspreekt. De historische feiten zijn anders: bij publicatie van zijn Von den Juden und ihren Lügen (1543) is geen enkele reformator met Luther meegegaan, laat staan dat dit antisemitisme in de navolgende eeuwen als het hart van de reformatorische theologie heeft gefungeerd. Wie doet alsof dit wel zo is, heeft wel wat uit te leggen voordat hij om excuses vraagt.

Luther is geen kerkvader en geen heilige. Hij heeft dingen gezegd die ook toen al niet konden. Zoals ook over Turken en klaplopers. Maar daar gaat het hier niet om. Het gaat om de suggestie die aan deze eis hoe dan ook kleeft, dat de kerk van deze Jodenhaat nooit afstand heeft genomen en dat zij door deze Jodenhaat van Luther medeschuldig is aan Hitlers misdaden. Welnu, als de synagoge zo naar ons kijkt, wat zijn onze excuses dan waard, en wat kúnnen ze überhaupt waard zijn? Wellington eiste geen excuses van Napoleon voor zijn misdaden, maar versloeg hem en zette hem gevangen op St. Helena. Wat dit verzoek in feite met ons doet is ons gevangen zetten in een noodlottige verknoping van kerk, Luther en Hitler. Daar kom je met geen enkel excuus ooit meer uit. Het is het einde van de kerk.

Kerk en synagoge hebben een diepgaand conflict. Het is eigenlijk het diepst denkbare conflict dat er is. De kerk kan niet anders bestaan dan in het geloof dat Jezus de Christus is, van wie het OT in heel zijn strekking getuigt, en de synagoge kan niet anders bestaan dan in de ontkenning daarvan. Dat de synagoge, anders dan de kerk, dit conflict met zijn ‘anti-judaïsme’ als antisemitisch beschouwt, moeten we aanvaarden. Maar daar gaat het dus om. Niet om een boek van bijna 500 jaar geleden, dat we zelfs nooit tot het onze hebben gemaakt. Wat wil de synagoge?

Wessel ten Boom