GEEN RECHT DE MOED TE VERLIEZEN 

Leven en werken van dr. H.M. de Lange (1919-2001)

In maart jl. promoveerde Greetje Witte-Rang in Utrecht op een proefschrift over Harry de Lange, onder de titel: “Geen recht de moed te verliezen, leven en werken van dr H.M. de Lange’. Prof. de Lange speelde vele jaren een prominente rol in de Raad van Kerken in Nederland en in de Wereldraad van Kerken en was ook vele jaren actief in de PvdA. Ook hadden zijn vele artikelen en boeken een tijd lang veel belangstelling.

Als econoom uit de school van Tinbergen stelde hij zijn economische vak ten dienste van sociale vragen in de samenleving, in Nederland en mondiaal. Een leven van grote betrokkenheid op de vragen van kerk en samenleving, waaraan hij naast zijn formele werk uiting gaf in zeer grote aantallen lezingen en artikelen in een veelheid van periodieken, langdurige inzet in de sectie sociale vraagstukken van de Raad van Kerken, deelname aan vele conferenties en het onderhouden, tot op hoge leeftijd, van een groot netwerk van contacten.

Dit leven is in al zijn aspecten in het proefschrift van Greetje Witte-Rang uitvoerig gedocumenteerd en gethematiseerd . Daarmee is ook een belangrijk tijdsbeeld opgetekend van 50 jaar protestants kerkelijk sociaal denken tegen de achtergrond van de bredere ontwikkelingen in diezelfde periode. Velen die deze periode bewust hebben meegemaakt zullen er delen van hun eigen levensgeschiedenis in herkennen. Bijvoorbeeld in de thema’s die in bepaalde perioden sterk in de belangstelling stonden. Opvallend is daarbij ook, hoe sommige van die thema’s, zoals ‘de economie van het genoeg’, intussen geheel uit het zicht verdwenen lijken te zijn.

Lezend in dit proefschrift rijst de vraag, waarom kerk en samenleving belangrijke thema’s over de relatie van economie en gerechtigheid, en over sociale vragen in Nederland en in mondiaal perspectief, zo slecht hebben opgepakt. Ook, waarom economen als Harry de Lange tussen vakgenoten en in zijn eigen partij, de PvdA, zo weinig gehoor kregen.

Een van de mogelijke verklaringen is, dat veel debatten lange tijd sterk gepolariseerd waren. Zo werd De Lange door gevestigde economen weinig serieus genomen, omdat hun klassieke opvattingen over de markt hen verhinderden anders te denken. De Lange werd dan als een linkse utopist gezien. Omgekeerd werd hij, ook binnen de PvdA, vaak als behoudend gezien, vooral wegens zijn consequent afwijzende standpunt ten aanzien van het marxisme. Deze afwijzing van links en van rechts, die hem veel last bezorgde, heeft hem er echter niet van weerhouden consequent zijn opvattingen te blijven uitdragen en verder te ontwikkelen. Dit laatste mede ook onder invloed van theologen en economen uit andere delen van de wereld, met name India, maar ook uit de wereld van de orthodoxie. En in een latere fase in zijn leven ook onder invloed van bewustwording van milieuvraagstukken. Overigens werden ook in de Wereldraad de debatten beïnvloed door ideologische standpunten, die soms het zicht op de werkelijke bedoelingen belemmerden.

Een van de plaatsen, waar een goede doordenking en discussie van de vragen, zoals die door Harry de Lange werden gesteld, had kunnen plaatsvinden, was het Interuniversitair Instituut voor Normen en Waarden te Rotterdam. De Lange was er een aantal jaren directeur. Ook in dit instituut speelde polarisatie echter een grote rol, waar De Lange veel moeite mee had. Ook speelden voortdurend vragen over de continuïteit van de financiering van het instituut. Als denktank en als oefenplaats voor vernieuwende modellen was het echter belangrijk.

Een andere plaats waar gedurende vele jaren dialoog en beraad over maatschappelijke vragen werden gehouden was Kerk en Wereld. De Lange was zeer vaak betrokken bij conferenties. Ook stond hij mede aan de wieg van het multidisciplinair Centrum voor Kerk en Samenleving (MCKS), dat later deel werd van Kerk en Wereld, en waarvan hij tot het eind van zijn leven voorzitter was.

Op veel plaatsen in het boek klinkt door, dat de kerken weinig gebruik gemaakt hebben van de kennis en inzichten van leken in de kerk op het vlak van maatschappelijke vragen. Zo heeft De Lange wel langdurig in de Raad van Kerken een belangrijke rol gespeeld, maar had hij zijn leven lang een lastige verhouding met zijn eigen Remonstrantse Broederschap. Steun van de kerken voor het MCKS is altijd uiterst bescheiden geweest.

Ook de geschiedenis van Kerk en Wereld laat zien, dat de kerken altijd moeite hadden om bij hun werk leken te betrekken, die zich uit volle overtuiging en geïnspireerd door hun geloof/ en idealen inzetten in maatschappelijke discussies en vernieuwingen.

Harry de Lange heeft met heel veel mensen samengewerkt, gecorrespondeerd en uitgewisseld. Met name ook in Bob Goudzwaard vond hij een belangrijk medestander. Hoewel Bob Goudzwaard door Greetje Witte-Rang als radicaler dan Harry de Lange wordt gekenschetst, wist Goudzwaard door zijn mildere karakter en wijze van dialoog toch soms beter toegang bij anderen te krijgen.

Het is een grote verdienste van Greetje Witte-Rang, dat zij niet alleen die belangrijke periode in kerkelijk-sociaal denken in Nederland en in de Wereldraad van Kerken in beeld heeft gebracht, maar ook de belangrijke spelers in het netwerk van Harry de Lange, met hun uiteenlopende rollen en hun invloed op het denken heeft belicht. Zelf heeft zij een groot deel van de beschreven periode actieve betrokkenheid gehad bij dezelfde vraagstukken maar dat heeft haar er niet van weerhouden ook een flink aantal kritische noten te plaatsen.

En wat kan deze biografie ons vandaag nog aanreiken? Dat lijkt me vooral om, in het verlengde van het geloof en de levensvisie van Harry de Lange, de hoop en de hartstocht levend te houden, waarmee we kunnen (De Lange zou zeggen: moeten) werken aan meer gerechtigheid en de machten en krachten te benoemen en bestrijden die daar tegen in gaan. Dat is nog steeds, niet alleen een mooie uitdaging voor leken, maar ook voor theologen, om hun werk voor leken in de kerk en in de samenleving meer relevantie te geven.

Jan van der Kolk

Greetje Witte-Rang, Geen recht om de moed te verliezen. Leven en werken van H. M. de lange Boekencentrum. IBSN 978 90 239 2242 1 659 pag, Prijs: E 29,50