Commentaar (het neusje van Zalm)

Zalm staat bekend als de lachende minister, die met straffe hand de begrotingen van zijn collega’s in het kabinet bewaakt. Hij heeft zich met dit laatste een goede leerling van Kok betoond toen deze, bewust als sociaal-democraat, het ambt van waakhond van de rijksfinanciën op zich nam. Maar wat bij Kok zo keurig klopte: een zuinig mondje, een zuinig beleid, werkt bij Zalm eenvoudig niet. Na elf jaar trouwe dienst werd daar opeens prins carnaval in hem wakker. Overheid? Wat overheid? Als een gemeente de lokale lasten meer verhoogt dan wettelijk is toegestaan, dan adviseer ik mijn burgers eenvoudig niet te betalen. Een waarlijk creatieve poging om als politiek ‘het contact met de burger te herstellen’!

Het is verontrustend als een minister zijn eigen overheid ronduit afvalt en minacht. En dat is natuurlijk precies wat Zalm hier deed. Maar wat opvalt is dat dit keer zijn eigen cijfertjes niet klopten.

Niet Pim Fortuyn, maar paars is een ramp geweest voor de Nederlandse politiek. Wat ongetwijfeld is begonnen als een goed bedoelde poging om de vrijheid van de jaren zestig in brede lagen van de bevolking te doen ingaan, is uitgelopen op een ongeremd hebberige ideologie van consumerend burgerschap. Een land laat zich niet straffeloos ontdoen van zijn ideologische veren. Daar komt een nieuwe ideologie voor in de plaats, met meer geweld en nieuwe evidentie. Zalm had daar ooit een neusje voor. Maar wat is nog zijn speelruimte als minister?

De geest is uit de fles en we willen het niet weten. Maar we voelen het aan onze tenen. We zijn iets kwijt geraakt en niemand weet hoe het nog terug te krijgen. Dus vluchten we vooruit in een Verenigd Europa. En we zetten in de grondwet dat alleen die landen mogen toetreden die zich tot het neo-liberalisme bekeren. Of we vluchten terug in de armen van Pim of Jan-Peter. De geest is uit de fles en niemand weet waarheen hij gaat. We zijn een stuitend zelfgenoegzaam en egoïstisch volk geworden. Dát heeft paars natuurlijk nooit bedoeld. Maar onherroepelijk is het dictaat van het consumerend burgerschap.

Dat Zalm dan met een actie komt, die hij niet meer in de hand heeft, laat zien hoe zijn neus het even liet afweten. Het mag er een signaal van zijn, hoe ook hij als VVD-minister de hete adem inmiddels in zijn nek voelt van de geest die hij zelf heeft losgelaten. En dit keer werkten zijn cijfers niet meer mee.

Paars dacht met zijn consumerend burgerschap de geschiedenis naar zijn hand te kunnen zetten. Het zou Zalm en zijn vrienden sieren te erkennen dat zij zich daarin vergist hebben. De geschiedenis laat zich niet naar onze hand zetten.

Ach, prins carnaval.

TB