KERK EN MAMMON

Het was een actueel onderwerp, op de najaarsconferentie begin oktober in Nijkerk, die bezocht werd door ruim 100 mannen en vrouwen: predikanten, kerkelijke werkers en belangstellenden. Het gaat in dit artikel niet om een verslag van de dag waarin de lezingen van Arjo Klamer en Herman Noordegraaf het hoofdgerecht waren, maar mijn belangstelling ging en gaat uit naar de vraag van een van de workshops:

wat heeft de kerk over deze vragen te zeggen, is een gelovige benadering van de

economie mogelijk en doet die ter zake?

Karin ten Broeke, de nieuwe synodepreses leiddde dit gesprek. Uiteraard toch te weinig tijd om deze belangrijke vraag van alle kanten te benaderen. Desondanks: het is geprobeerd.

Een ‘gelovige benadering’ kan ‘Dé Kerk’ dat? Want wat en wie is ‘de Kerk’? Zijn dat commissies, die namens de synode ‘pastorale handreikingen’ trachten te formuleren over actuele onderwerpen of kanselboodschappen of uitgebreide in de gemeente voor te lezen brieven van ‘hogerhand’? Het blijft, althans voor mij, verwarrend. Zodra we het als belijdende meelevende kerkganger over ‘de kerk’ hebben kan het gaan over het plaatselijk reilen en zeilen bedoeld als een ‘gemeenschap’ en in principe als het Lichaam van Christus. Maar het kan ook bedoeld zijn als het landelijk instituut Kerk, gezeteld in Utrecht. Een kerk die moet wankelen tussen het wereldwijd zijn van een gelovige christelijke gemeenschap en een nationale kerk met een synode die als een bestuur van een zakelijk bedrijf de zaak draaiende moet zien te houden en haar regels en beleidsveranderingen in kerkordewijzigingen of aanvullingen doorgeeft en/of voorschrijft aan de plaatselijke gemeenten. En zich dan moet profileren met openbare kanselboodschappen over de economische crisis? Terwijl de echte politieke deskundigen het al niet eens zijn met elkaar?

Nee, het gaat mij om de ‘gelovigen’ en dan vooral om mijn generatie die zich in ouderen-bonden-en verenigingen aan alle kanten laat horen. Niet om het geloof in praktische gedachten om te zetten, maar die vaak net zo goed als niet-gelovigen de barricaden wensen op te gaan. Men wordt, zo is in de vele ouderengroepen te horen, onterecht gekort, benadeeld, en ten onrechte ontdaan van een deel van het gespaarde pensioen.

Men had nog grote reizen willen maken, ruimschoots willen genieten na een leven van ‘hard werken’, warm aan de Spaanse kust de winter doorbrengen. Ja, men vindt dat de ouderen de mensen zijn die ‘Nederland weer hebben opgebouwd’ en daarom ‘recht’ hebben op een luxe oude dag, maar helaas zien zij het gevolg van de crisis ook op hen afkomenÉ Dat deze generatie ook in veel gevallen enorm heeft kunnen profiteren van betere opleidingen, van goede banen, van veel vacatures met beloftes van toegift en financi’le voordelen, van lage huizenprijzen; huizen die in de loop der jaren voor een meervoud verkocht konden worden, waarna een veel rianter huis met hypotheekaftrek gekocht kon worden waarmee het welbevinden en de spaarreserves groeiden – dat is men temidden van alle vanzelfsprekende groei vergeten.

Heeft men dan nooit aan risico’s gedacht? Dalende beurskoersen, kostbare ziektes, verlies van partner etc.etc. Het leven is eindeloos met risico’s gevuld. Toch kunnen velen van deze generatie zich, ondanks hier en daar een tegenslag het een en ander permitteren, dank zij de genoemde hoogconjunctuur vermeerderd met een goed pensioen en aangevuld met een AOW-bedrag.

Dan is het onbegrijpelijk als er geklaagd wordt – al jaren – dat men zelf verantwoordelijk is voor hulpmiddelen en in de vrije sector huishoudelijke hulp moet zoeken en een huurbedrag in een verzorgingshuis moet betalen. Waar het echt moeilijk kan worden, is bij de mensen met alleen AOW, eventueel aangevuld met een klein pensioentje, met soms extra zorgen voor ziekten en handicaps. Maar mijn gedachten bleven nu even bij de gelovige beter gesitueerden. Of daar ook ‘gemopperd’ wordt?? Nee, niets ‘menselijks is ons vreemd’ ….

Kan de bijbel ons helpen? Bij de aankondiging van deze dag stond in Predikant en samenleving de tekst uit Lucas 16, 9: ‘maak u vrienden met behulp van de onrechtvaardige mammon’. Het is een antwoord op de vraag in de gelijkenis van de verkwistende ‘onrechtvaardige rentmeester’: wat moet ik doen … als mij alles ontnomen wordt?. Dit kan ik niet, dat kan ik niet (vs. 3 en 4), dan maar vrienden worden van de ‘onrechtvaardige Mammon’ zegt Jezus. Jezus verbindt er zelfs opname in de Eeuwigheid aan: opdat men u opneme in de eeuwige tenten. Vrienden gemaakt door met verstand te handelenÉWel een beetje listig, ja, en onrechtvaardig.

Wat moet ik doen lijkt duidelijker in Luc. 10, 25, waar een wetgeleerde aan Jezus vraagt: Wat moet ik doen om het eeuwige leven te be’rven? Dat is tenminste eerlijk; het gaat de vraagsteller rechtstreeks om zijn eigen hachje. Jezus heeft wel een antwoord: ga en bedenk of je een ‘naaste’ hebt of een ‘naaste’ bent als je in die situatie komt en doe wat op je weg komt.

Dat treft je ook aan in Matth.19, 16 bij de ‘rijke jongeling’ die zich ook zeker wil stellen voor de toekomst met een ‘eeuwig leven’: wat voor goed moet ik doen, om het eeuwige leven te verwerven?Voor hem is het antwoord van Jezus: houd alle geboden en als je dat ook al allemaal gedaan hebt: geef dan je rijkdom maar weg en verdeel het onder de armen.

En kom dan nog maar eens terug ….

De antwoorden van Jezus zijn zeer aards gericht. Het goede doen met als doel – of als ontvangen genade? – het ‘eeuwige Leven’ wordt door Jezus verbonden met ‘verstandig handelen’, meedelen aan anderen als je ‘rijkdom’ hebt en hulp kunnen aanvaarden als een ander jouw naaste blijkt te zijn. En ook leren afstand doen van het zo gehecht zijn aan je bezit.

Waar zit onze ‘rijkdom’, onze ‘Mammon’? Niet alleen de financi’n die ieder zo goed mogelijk op orde wil hebben zodat het nageslacht niet voor schulden zal staan. Maar onze niet te regelen ‘gegeven rijkdom’?

Het lichaam dat ondanks alle medicaties, operaties, en eventuele donaties de ouderdom zal laten voelen? En de geest bezield met de Geest die ons het hele leven gedragen lijkt te hebben? Die ‘geest’was onze identiteit, daarmee konden we ons ontplooien, hadden we een goede predikantsplaats, goede baan of functie. Maar als ook die identiteit haar rijkdom gaat verliezen en heel menselijk en natuurlijk mee blijkt te lijden onder de ouderdom van de vroegere initiatiefnemer, de leider, de kunstenaar, leraar, redenaar, schilder en schrijver?

Afstand doen? Toegeven dat de kansel ’te hoog’wordt en de Woorden ’te diep’? Je rijkdom van geest aanvaardend en bewust laten afnemen zoals de natuur het regelt?

Kunnen we dan nog eens een keertje terugkeren bij Jezus en achter Hem aan het ‘eeuwige Leven be’rven’? Een ‘eeuwig Leven’ waar veel ouderen onzeker over en bang voor zijn. Krampachtig vasthouden aan je aardese rijkdom wat het voor ieder persoonlijk ook is? Dat is tenminste zichtbaar, voelbaar en vruchtdragend ….

Maar zelf een naaste blijken te zijn van een ander? Afstand doen van al onze wensen? En ons verstand gebruiken om te weten dat uiteindelijk de dood zal komen en niet eindeloos kan worden uitgesteld ondanks alle medische mogelijkheden? Aanvaarden dat we ons kunnen overgeven aan de oneindige en onkenbare eeuwigheid?

‘Wat moet ik doen?’. Jezus geeft maar een beperkt antwoord: ‘Leef het aardse leven zoals het je gegeven is. En voor een ‘hemels leven’: Eeuwigheid, Hemel of Koninkrijk Gods, daar is al voor gezorgd’.

Christine Smalbrugge-Hack

Dr. C. Smalbrugge-Hack is predikantsweduwe en gepromoveerd op een studie naar Karl Barth en Emmanuel Levinas