Afgelopen februari publiceerde de Rev. Brett Younger (New York) een brief aan President Donald Trump in de Baptist New Global met de titel “President Trump, you could make things a little easier for preachers.” Hij vertelt dat hij diverse keren zijn preek voor de zondag heeft moeten herschrijven vanwege uitspraken en beslissingen van President Trump in de voorgaande week. Younger vraagt zich af hoe voorgangers kunnen preken over de waarheid zonder gebruik van de term “alternative facts”. Hoe moet hij preken over gelijkheid zonder aandacht te geven aan Trump’s vernederende uitspraken over vrouwen? Wat moet hij zeggen over gastvrijheid tegenover vreemdelingen? Want, zegt hij: predikanten hebben geen andere keuze dan te verkondigen dat God alle mensen liefheeft, en niet gelooft in “America first.” De editor van de Christian Century, predikant Peter W. Marty, uitte zich in dezelfde trant op 7 december 2016. Hij vindt het moeilijk om te zien hoe een man die bekend staat om zijn rancuneuze gedrag en gebrek aan gevoeligheid, en zijn obsessie om te winnen en heersen, de president kan zijn voor heel het volk. Marty vermoedt, met vele anderen, dat Trump appelleerde aan de groeiende en door hem aangewakkerde vrees van blanke Amerikanen dat “America’s whiteness is worrisomely slipping away”. Blanke superioriteit en racisme zijn diep geworteld in de Amerikaanse geschiedenis en hebben blijvende invloed op de samenleving.

White Christian America

Het was de blanke, veelal christelijke bevolking die in overgrote meerderheid voor Trump koos in november 2016. Natuurlijk, er was ook de zakenwereld (van corporaties, banken, en het bedrijfsleven) die met de conservatieve kiezers blij waren om eindelijk een president te krijgen die “business friendly” is. Maar waarom wilden zoveel blanke kerkelijke kiezers Donald Trump in het Witte Huis hebben? Hoe is dat in Gods naam mogelijk, gezien de bedenkingen die bovengenoemde schrijvers te berde brengen?

Het waren de blanke “born-again” en evangelicale christenen die in overgrote meerderheid op Trump stemden, samen met de blanke Rooms-Katholieken. Ruim 80% van die christenen koos voor Trump, terwijl niet-blanke evangelicalen (twee van de vijf) veruit de voorkeur gaven aan Hillary Clinton (volgens Christianity Today, in Gleanings van 5 maart 2017). In tegenstelling tot Donald Trump had Clinton weinig aandacht gegeven aan de evangelicale kiezers. Maar ook voor veel blanke Rooms-Katholieken was Trump de man, net als voor de meeste Mormonen (Religious News Services, 9 november 2016). Blijkbaar speelden niet alleen conservatieve waarden m.b.t. zaken als abortus en huwelijk een rol, maar werd de keuze van de blanke kiezers ook beïnvloed door een nostalgische vrees voor het einde van “white Christian America”, in een afkeer van diversiteit. Dit verklaart tegelijk waarom de meerderheid van de Latino/Latina Rooms-Katholieken voor Clinton koos. Zij kreeg ook het grootste deel van de Joodse stemmen.

Hillary en de kerk

Er is dus wel wat af te dingen op de algemene opinie dat de meerderheid van de evangelicalen voor Trump koos: veel niet-blanke evangelicalen stemden op Clinton. Bovendien, heel wat kiezers die zichzelf “born-again” noemen, zijn niet kerkelijk, maar geven daarmee aan dat zij een  protestants christelijk geloof hebben. Blijkbaar stemden ook nogal wat evangelicalen op Trump uit afkeeer van Clinton. Maar hoe ziet het wijdere landschap van kerk en godsdienst er uit in de Verenigde Staten? De Rooms-Katholieke kerk vormt de grootste kerkgemeenschap met zo’n 70 miljoen leden. De drie grootste  protestantse denominaties zijn de Southern Baptists (15 miljoen), de United Methodist Church (12 miljoen), en de Mormonen. Het zijn vooral de conservatieve Southern Baptists die het gezicht en geluid bepalen van de Amerikaanse kerken, overwegend fundamentalistisch, fervent tegen abortus en homoseksualiteit, en bijna allemaal Republikeins. Het percentage Amerikanen zonder religieuze binding is klein, maar wordt geleidelijk groter. De Amerikaanse presidenten zijn altijd christelijk geweest, allemaal  protestant, behalve de Rooms-Katholieke John F. Kennedy. Waar hebben Donald Trump en Hillary Clinton hun plaats in dit kerkelijk landschap?

Hillary Clinton groeide op in een welgesteld Methodistisch gezin, en werd in haar jeugd sterk beïnvloed door een jeugdpredikant die veel aandacht had voor sociale gerechtigheid. Clinton heeft gezegd dat zij zich aangesproken voelt door progressieve, moderne theologen, zoals Paul Tillich, Reinhold Niebuhr, en ook Henri Nouwen (Michael J. O’Loughlin, in America: the Jesuit Review, 15 augustus 2016). O’Loughlin verwijst naar de uitspraak van Hillary Clinton in januari 2016, waarin zij zei: “I am a person of faith. I am a Christian. I am a Methodist”. Haar progressieve en moderne geloofsvisie, die zij deelt met de zgn. “mainline churches” (zoals Methodisten en Presbyterianen) plaatst haar buiten en tegenover de Amerikaanse “religious right”. Hoe sterk de tegenstellingen liggen, blijkt uit een uitspraak van de conservatieve evangelist Franklin Graham, zoon van Billy Graham. Hij zei na de verkiezing van Trump in november 2016 dat hij geloofde dat het Gods hand was die met Trump voorkwam dat de goddeloze en atheïstische progressieve agenda ten uitvoer zou worden gebracht (The Christian Century, 7 december 2016). Daarmee duidde hij vooral op Clintons “pro-abortion” standpunt, en de keuze die zij gemaakt zou hebben m.b.t. een nieuwe rechter in het Amerikaanse Supreme Court. De vrees voor een door de Democratische Clinton benoemde rechter in het Supreme Court deed veel kiezers op Trump stemmen, zelfs als ze een afkeer van de man zelf hadden.

Het geloof van Donald Trump

President Trump is ook van protestantse afkomst: zijn ouders kerkten in de Presbyteriaanse kerk in New York (Queens) maar werden later regelmatige kerkgangers bij dr Norman Vincent Peale, de predikant van de Marble Collegiate Church in New York, in 1628 gesticht als eerste Nederlandse Hervormde kerk in de Hollandse kolonie. Zodoende raakte Donald bevriend met dr Peale, die vooral bekend werd door zijn boek The Power of Positive Thinking (1952). De grondgedachte is dat het geloof in Jezus Christus succesvol, welvarend en gelukkig maakt. We vinden dat terug in de “prosperity gospel” van megachurch predikant Paula White die voorging bij de inauguratie van de succesvolle en welvarende Trump. Maar die rijke Trump is ondertussen wel verwikkeld geweest in meer dan 3500 rechtszaken, meestal vanwege zijn weigering om te betalen, zo vertelde de Amerikaanse onderzoeksjournalist David Cay Johnston in een interview met Trouw van 2 maart 2017. Volgens hem heeft Trump al vele jaren banden met de maffia, drugshandelaren, Russische oligarchen, en nu ook met de Chinezen, om zichzelf en zijn familie te verrijken. Zijn zucht naar macht en rijkdom heeft intussen tot turbulente ontwikkelingen geleid, met zowel het onderzoek naar de Russische connecties en invloed op de presidentsverkiezing als het ontslag van FBI directeur Comey, als ik dit schrijf.

De politiek van president Trump

Hoewel velen Trump als onbetrouwbaar beschouwen, vanwege zijn voortdurend veranderde uitspraken, in de woorden van David Cay Johnston: “He lies as easily as you and I breathe” (Alternet, 2 maart 2017), zijn aanhangers zijn ingenomen met wat hij tot nu toe heeft gedaan. Dat betreft ondermeer de verkiezingsbelofte om de moslims te weren uit de Verenigde Staten en om de illegale (meest Mexicaanse) immigranten (beter gezegd: “undocumented immigrants”) het land uit te zetten en te houden. Dat heeft tot veel protest geleid, ook van kerkelijke kant, en niet alleen van kerken zoals de Presbyterian Church en de United Church of Christ, maar ook van de evangelicalen (met name niet-blanke evangelicalen). Bovendien bieden diverse kerken “sanctuary” aan deze (im)migranten. Vervolgens is er de herroeping van de Affordable Care Act (Obamacare), waar de Republikeinen van het begin af aan op uit waren, in hun diep gewortelde afkeer van elke vorm van overheidsbemoeienis. Daarmee staat voor tientallen Amerikanen de gezondheidszorg weer op losse schroeven, behalve voor de bovenlaag en de politici. Hoe is dit allemaal in Gods naam mogelijk? Het is mogelijk in een land met een twee partijenstelsel waar, gedreven door groot geld, de godsdienstige conservatieven, de “white supremacists and nationalists”, en de machtige zakenwereld (van grote corporaties en banken tot kleine ondernemers) allemaal passen binnen de agenda van de Republikeinse partij die een zeer agressieve politiek voert. Hoe tegenstrijdig dat ook mag lijken.

Tenslotte is het interessant om voor een moment te bedenken hoe het zou zijn uitgepakt als Hillary Clinton president zou zijn geworden. Vrouwen zouden zeker meer volwaardige zeggingskracht krijgen, inclusief het recht op abortus. Er zou plaats zijn voor vreemdelingen en vluchtelingen. Een progressieve rechter zou het Supreme Court versterken, en de invloed van de “religious right” beperken, en recht doen aan minderheden. De inperking van de macht van Wallstreet zou steun hebben. De discussie over het optreden van de politie tegenover de zwarte bevolking zou ruimte krijgen. Obamacare zou blijven bestaan. Er zou veel inzet zijn om de klimaatverandering aan te pakken. Internationaal zou Europa een blijvende sterke bondgenoot hebben. Maar net als met president Obama, de Republikeinen zouden haar op alle mogelijke manieren hebben gedwarsboomd. Zover is het niet gekomen, en dat wordt door de helft van de Amerikanen niet betreurd.

Willem van de Kamp

 Drs W. van de Kamp is theoloog en therapeut in Californië