Met een strak filmpje presenteerde de PThU haar nieuwe pand in hartje Utrecht. ‘Hier gaan we kerk, academie en samenleving bij elkaar brengen en vanuit de theologie inspireren en vernieuwen’, zo horen we. ‘Hier gaat het gebeuren!’ Wie niet wist van de teruggang van drie via twee nu naar één locatie, zou een uitbreiding kunnen vermoeden, een grote sprong voorwaarts.

Veel titels van (concept-)verkiezingsprogramma’s klinken al even hoopvol: ‘Elke dag BBBeter’, ‘Samen voor een hoopvolle toekomst’ (PvdA-GL), ‘Toekomst, Nu’ (Volt). Iets minder ‘hoopgedreven’ zijn ‘Ruimte geven, grenzen stellen’ (VVD), ‘Nieuwe energie voor Nederland’ (D66), ‘Recht doen’ (CDA) en ‘Nieuwe verbondenheid’ (CU). Als dat toch allemaal eens waar zou worden…

In communicatie en PR is optimisme geboden. Straal energie uit, daadkracht, succes! ‘Fake it ‘till you make it’: doe alsof je slaagt, totdat je slaagt. Het is marketing: je moet verkopen. En dat lukt niet met waarheid en realisme.

Maar: dat weten we toch allang? We prikken er toch wel doorheen? Ik vraag me af of het zo simpel is. Is dit niet ook een aspect van de post-truth-wereld waarin wij leven, nog veel sluipender dan deep-fakes en de stroom van leugens van Trump, en daardoor misschien ook ondermijnender. Als dat klopt, is die beweging aan waarheid voorbij al veel langer gaande. Het verbaast toch niemand meer dat niet alleen politieke partijen, maar zelfs een kennisinstituut als een universiteit volgens deze wetten opereert?

Het is een vlucht uit de werkelijkheid, uit het nu de toekomst in, naar wensbeelden die we wat graag waar zouden zien worden. Tegelijkertijd wijst vrijwel alle betrouwbare actuele kennis over onze situatie op een heel andere toekomst. Bovendien weten we dat we tot op heden nauwelijks in staat zijn gebleken iets te realiseren van die ronkende idealen en mission-statements. De politiek heeft zich notoir machteloos getoond tegenover de actuele crises. Misschien dat de PThU ‘vanuit de theologie zal inspireren en vernieuwen’…

Bij al dat optimisme, die vermeende daadkracht moet je toch wel van dissociatie spreken. Als je het nooit werkelijk maakt, leef je je hele leven faking it. Hoe plekken hiervan vrij te houden, plekken waar waarheid en eerlijkheid heersen? Als we ons persoonlijke leven vaak al als project benaderen, is ook dat zeker niet veilig. Evenmin is de kerk als organisatie in deze wereld immuun, al is het wel haar roeping. Het lijkt me uiteindelijk een persoonlijke, geestelijke opdracht: op waarheid, waarachtigheid en eerlijkheid gericht te blijven. Met de ziel en het gebed als zulke plekken bij uitstek.

Coen Constandse

In de waagschaal, jaargang 52, nr. 10, 21 oktober 2023