ROEMENIË TWINTIG JAAR NA 1989

De grootste veranderingen dankzij de oost-europese revolutie van 1989 zijn dat men deel uitmaakt van de Europese Unie en dat veel oost-europeanen een ingrijpende mentaliteitsverandering ondergingen waardoor zij kansen benutten om zich te ontplooien.

De politiek

De kleinste veranderingen waren er op politiek gebied. Structureel is er bar weinig veranderd dankzij leden van de zogenaamde sociaal-democratische partij (PSD), de voortzetting van de communistische partij (PCR). Deze politici hebben zich schandalig verrijkt en houden elke verandering tegen die hun positie bedreigt. Zolang ‘normaal’ is, dat men via relaties invloed uitoefent om processen te traineren of gunstig te laten uitvallen voor vriendjes, zodat alleen arme drommels worden veroordeeld, is Roemenië geen rechtsstaat.

Politici gebruiken hun invloed, net als vroeger, voor eigen doeleinden, niet ten behoeve van het volk of de opbouw van het land. Op allerlei sleutelposities zitten nog steeds oud-communisten. Maar ook in Duitsland was het nog lang na 1945 ‘gewoon’ dat oud-nazi’s belangrijke functies bekleedden en ook politici in Italië en Frankrijk geven voorbeelden van corruptie en machtsmisbruik. De mentaliteit van een politieke kaste veranderen is niet gemakkelijk. Elkaar aan goed betaalde baantjes helpen blijft ‘gewoon’. Daardoor gaan velen niet stemmen of brengen een proteststem uit.

De economische groei was onder de liberalen, die maar vier jaar regeerden, indrukwekkend. In korte tijd veranderde er veel ten goede. Maar de oud-communisten kwamen via verkiezingsfraude opnieuw aan de macht. Mede door de economische crisis, die oost-europese landen veel harder treft dan Nederland, begon de stagnatie opnieuw. De crisis toont dat de moraal van veel politici, bankiers en zakenlieden niet deugt: hebzucht voert de boventoon. Corrupte politici worden niet gecorrigeerd. Ook vanuit de Europese Unie wordt te weinig druk uitgeoefend om oud-communisten die zich verrijkt hebben te berechten. Een aantal mensen veroordelen zou reinigend werken.

De vriendjespolitiek is schaamteloos. Parlementariër worden kost minstens 100.000 euro. Dat bedrag kan men blijkbaar snel terugverdienen. De dochter van de minister van landbouw zit in het Europarlement. Haar man is minister voor de relatie tussen de regering en het parlement. Een merkwaardige ministerspost… Zo is een hele familie dik betaald onder dak.

Na een periode van relatieve persvrijheid kwam onder de PSD de (zelf)censuur weer terug. Het nieuws bestaat slechts uit schandaaltjes, ongelukken en natuurrampen. Zo maakt men mensen niet politiek bewust. Maar in een land als Oostenrijk is het niet veel beter. Ook daar is het politiek bewustzijn vanouds gering.

Voorafgaand aan de Europese verkiezingen ontbrak de voorlichting over Europese problemen. Dan stemt men niet Europees gericht. Een minderheid ging naar de stembus en het Europarlement achtte zich verkozen… De partij van de Hongaarstalige minderheid (UDMR) was blij dat bijna alle Hongaren in Roemenië voor een krachtig Hongaars geluid in het Europarlement hadden gestemd. Wat dat met Europa te maken heeft… Bij verkiezingsuitslagen wordt in de krant eerst aangegeven van welke partij de burgemeester lid is. Vervolgens blijken de meeste dorpsbewoners – uiterst verrassend – op de desbetreffende partij te hebben gestemd in ruil voor een voedselpakket of gratis bier. Zo werken verkiezingen in Roemenië al meer dan honderd jaar. De verkiezingen worden gewonnen op het platteland, waar men kan manipuleren, niet in de steden, waar critici wonen.

De nodige infrastructuur ontbreekt nog steeds. Wegen vertonen steeds meer gaten. Nieuwe wegen komen er amper. Het leidingstelsel is amper in kwaliteit en omvang toegenomen. Boekarest (meer dan drie miljoen inwoners) heeft geen waterzuivering…

Alleen onder ondernemende burgemeesters die geld van de Europese Unie weten aan te trekken zijn dorpen snel gemoderniseerd. Met dat geld gebeuren uitstekende dingen, zolang dat geld niet in grote zakken verdwijnt. Dankzij de Europese Unie zijn in de afgelopen vier jaar talrijke ziekenhuizen en scholen verbouwd. Een enorme vooruitgang!

De orthodoxe kerk

De Roemeens-orthodoxe volkskerk kent na 1989 een grote opbloei. De kerken zijn overvol. Meer dan zeshonderd kloosters trekken vele pelgrims en toeristen. De orthodoxe kerk is volop aanwezig in de media en wil een ‘Europa christiana’.

Met een beroep op de diakonale projekten van de kerkvader Basilius de Grote geeft patriarch Daniel de orthodoxe kerk een nieuw, diakonaal gezicht. Steeds meer parochies hebben gaarkeukens en voedselbanken ten dienste van de vele bejaarden met een klein pensioen. Parochies bieden gratis medische zorg en opvang voor jongeren en bejaarden. Waar het sociale beleid van de overheid tekort schiet, leidt de orthodoxe kerk mede vanuit kloosters kinderhuizen. Patriarch Daniel wil de dreigende secularisatie weerstaan met een levende traditie vol indrukwekkende vieringen en met een ‘Kirche für andere’ (Bonhoeffer), die middenin de samenleving staat.

De nog steeds ouderwetse theologieopleidingen leverden enkele boeiende figuren op die via publicaties en de media van zich doen horen. Hoewel de orthodoxe theologie vanouds gericht is op de traditie en het verleden, biedt dat uitgangspunt toch ruimte voor creativiteit. Via het televisieprogramma van de orthodoxe kerk toont men hoe diakonale projekten werken. Sociale problemen komen op de t.v. ter sprake dankzij de kerk, niet dankzij de overheid. De orthodoxe kerk vult het morele vacuüm, dat het communisme heeft nagelaten, steeds meer op.

De orthodoxe kerk kent vanouds veel pracht en praal als afspiegeling van de schoonheid van God en de hemel. Daardoor heeft deze kerk een in protestantse ogen te triomfalistisch uiterlijk. Maar de gelovigen vinden het prachtig dat de kerk weer in alle vrijheid en duidelijk aanwezig in de samenleving haar werk kan doen.

Voor de meer dan twee miljoen Roemenen die in het buitenland werken, stichtte men in diverse landen Roemeense parochies, die men tevens als orthodoxe missieposten ziet. Velen vinden in die parochies een thuis en zijn sterker kerkelijk betrokken dan ooit.

De symfonie van kerk en staat krijgt een andere inhoud dankzij een patriarch die meer dan wie ook gezag geniet.

Protestantse kerken

In de Hongaarstalige calvinistische kerk speelde de ultranationalistische, heerszuchtige bisschop Tökes een weinig gelukkige rol. Over diakonale activiteiten in die kerk hoort men weinig. Die kerk vlucht vooral in een achterhaald nationalisme, in een zogenaamd roemrijk verleden, dat in werkelijkheid feodaal was. Het nationalisme sterft onder Roemenen gelukkig snel uit; onder de Hongaren in Zevenburgen helaas niet. Deze kerk geeft helaas geen leiding aan het zo noodzakelijke proces van maatschappelijke vernieuwing.

De kleine lutherse kerk van de ‘Siebenbürger Sachsen’ toont wel de nodige creativiteit. De weinige ‘Volksdeutsche’ die na 1989 in Roemenië bleven of soms zelfs naar Zevenburgen terugkeerden ontplooien dankzij organisatietalent en een visie op de toekomst maatschappelijke activiteiten, die een dorp of een streek opnieuw tot leven brengen. Veel kerkburchten zijn gerestaureerd. Menige pastorie is een bloeiend activiteitencentrum. Menig Duitstalige geeft leiding aan initiatieven en betrekt daar ook Roemenen bij. Daardoor ontdekken ook Roemenen, vanouds meer improvisators dan organisatoren, de kracht van een goede organisatie. Dankzij restauratieprojekten en toerisme is de werkloosheid in menig dorp verdwenen. Een waarlijk oecumenische geest, die ruimer denkt dan bekrompen etnische grenzen, is onder Hongaren helaas nog een zeldzaamheid, maar krijgt onder Duitsers bewust hier en daar vorm. Kerkdiensten worden in het Duits en het Roemeens gehouden om ook Roemenen met een Duitse partner bij de dienst te betrekken.

Protestantse kerken trekken heel wat minder mensen aan dan men vóór 1989 hoopte. Wat de orthodoxen betreft lijkt de secularisatie ook in de steden amper te bestaan in het meest kerkse land in Europa. De collectieve vroomheid van de Roemenen is indrukwekkend en lijkt vooralsnog bestand te zijn tegen de invloeden van Verlichting, secularisatie, globalisering en verstedelijking. Vroomheid en het moderne leven gaan wonderwel samen in Roemenië. Is ook dat aan de kracht van de liturgie te wijten?

De sociale werkelijkheid

Achter de façade van menig ziekenhuis en kinderhuis gaat ellende schuil dankzij corrupte leidinggevenden en doktoren. Menig ziekenhuis is modern ingericht. De medische zorg verbetert snel. In bejaardenhuizen en psychiatrische inrichtingen verblijven is vaak niet prettig, de zorg voor invaliden vaak onvoldoende. Toch ontstaat ook in de zorgsector een mentaliteitsverandering, die hard nodig was.

In een land waar naastenliefde tientallen jaren lang op last van de overheid schaars was, krijgt het humanum steeds meer aandacht, vooral dankzij de kerk. Net als in menig ontwikkelingsland kijken de nouveaux riches niet naar de armen om. Gelukkig geven mensen die het niet breed hebben geld om de ‘civil society’ steeds meer vorm te geven ondanks vaak moeilijke omstandigheden.

Wie bij leger, politie of veiligheidsdienst werkt krijgt in ruil voor steun aan de machthebbers een te hoog salaris of pensioen. Wie het regime bekritiseerde of op een gecollectiviseerde boerderij werkte heeft daarentegen een slecht pensioen… Het vergrijsde platteland loopt snel leeg. Waar wel de nodige infrastructuur aanwezig is, gaat het economisch en sociaal goed, trekken dorpen weer jonge gezinnen aan.

Op cultureel gebied is men in Roemenië vanouds creatief. Film, theater, muziekleven en allerlei festivals hebben veel te bieden.

Hebzucht en privatisering hebben veel armoede teweeggebracht. Economisch en sociaal gaat het velen, vooral ouderen niet goed. Geschoolde jongeren gaat het beter. Het geld dat de twee tot drie miljoen Roemenen uit het buitensland naar huis stuurden stimuleerde de economie, maar wordt door werkloosheid ten gevolge van de crisis snel minder. De werkloosheid stijgt hard in oost-europese landen doordat de economie enorm krimpt. Dat is twintig jaar na 1989 een van de grootste problemen. Burgerzin kan moeilijk gedijen waar armoede en sociale en politieke spanningen heersen. Gelukkig kent ook Roemenië steeds meer plekken waar het economisch en sociaal beter gaat en het humanum kansen krijgt.

W.J. Lamfers