KAMERAAD DOMINEE

GEMEENTEPREDIKANT IN SAFENWIL

In juli 1911 doet Barth intrede in zijn eerste gemeente, Safenwil. Deze plaats in het Zwitserse kanton Aargau wordt gestempeld door landbouw en textielindustrie. De taken zijn daar velerlei: catechisatie, Bijbeluren, onderhoud van de kerk, onderwijs in gezondheidsleer en boekhouding op de huishoudschool. Als lid van de ‘oudercommissie’ zet hij zich ervoor in dat ook meisjes gymnastiekles krijgen. Aan zijn vader meldt hij: ‘Het valt mij op hoe je hier als dominee heel anders midden in het volksleven staat dan in Genève. Je kunt hier als dominee alles worden en doen. Mij komt deze situatie heel goed uit, ik heb ze liever dan die op andere plaatsen, waar je al blij moet zijn, als de mensen iets van je willen.’ 1

Tegelijkertijd ziet Barth de zorgen en noden van de vrouwen en mannen, die onder slechte omstandigheden in de beide Safenwiler textielfabrieken werken. Zo houdt hij lezingen bij de arbeidersvereniging over praktische vragen van alledag, maar ook over de politieke en maatschappelijke vorming van het personeel. Barth wordt in Safenwil ‘Kameraad dominee’.2 Hij richt een plaatselijke vakvereniging op en wordt in 1915 lid van de Sociaal-Democratische Partij in Zwitserland.

Barth houdt zich intensief (en later ook kritisch) bezig met het ‘religieuze socialisme’.

‘Het socialisme heeft dit jaar, allereerst bij mijzelf, sterk de overhand gekregen. Ik (…) merk (…), dat een innerlijke consequentie mij hiertoe brengt. De verhoudingen binnen mijn gemeente dragen meer indirect daartoe bij, doorslaggevend is wat ik langzaamaan leer op dit brede gebied. Je zou mij hier omringd vinden door merkwaardige literatuur. De theologie verschuift zich bedenkelijk naar de achtergrond (…) Daarom lees ik nu de ‘Gewerkschaftliche Rundschau’, van de ‘Textilarbeïter’, een blad van de consumentenbond en een boerenkrant. Ik verwens het nu vaak dat ik mij op de universiteit en ook in Genève zo weinig om deze dingen bekommerd heb. Nu moet ik zo goed als maar kan dat gemis inhalen. Dat ik de gemeente nu met socialistische preken overvoer, daar hoef je daarom niet bang voor te zijn.’ (Brief aan W. Loew 1913). 3

De beide Safenwiler textielondernemers zijn woedend dat de dominee van de kerk zo consequent de kant van de arbeidsters en arbeiders kiest. Een van hen geeft daarom zijn kerklidmaatschap op. Misschien heeft Barth deze mensen in gedachten als hij in 1916 in een preek zegt: ‘De valse profeet is de dominee die het de mensen naar de zin maakt.’ 4