ER WORDT GEREGEERD

TOT SLOT

In 1962 reist Barth naar de Verenigde Staten om onder grote publieke belangstelling lezingen te geven. In Chicago ontvangt hij een eredoctoraat van de universiteit; dat is één van de in totaal elf eerbewijzen die Barth wereldwijd voor zijn werken toegekend worden.

Barth heeft er ook een korte ontmoeting met Martin Luther King Jr. en uit openlijk kritiek op de nood van de zwarten en op de toestanden in de gevangenissen. Herinnerend aan de ervaringen in de Verenigde Staten noemt Barth in 1966 het belangrijkste thema voor kerk en theologie: ‘de vrijheid van God en dan de vrijheid van de mens. Ik zie overal het gevaar van onvrijheid. Ik heb het in Amerika gezien en heb vervolgens in mijn slotwoord de Amerikanen toegewenst dat ik hoop dat er ook in Amerika een theologie van de vrijheid zich zal baanbreken (…): vrijheid van de soevereiniteit van God en vrijheid van de verantwoordelijke mens!’ 1 Deze verwijzing naar de dubbele vrijheid geeft in het kort het theologische grondthema van Barth weer – van Römerbrief (1919) tot de fragmenten van de Kirchiiche Dogmatik, die na zijn dood gepubliceerd worden.

In de nacht van 9 op 10 december 1968 overlijdt Barth in de leeftijd van 82 jaar. De laatste woorden uit een telefoongesprek met zijn vriend Eduard Thurneysen zijn ons overgeleverd. Zij spreken met elkaar over de dreigende toestand in de wereld, en Barth zegt: ‘Ja de wereld is donker. Maar laat vooral niet je oren hangen! Nooit! Want er wordt geregeerd, niet alleen in Moskou of in Washington of in Peking, maar van boven, vanuit de hemel. God zit in het regiment. Daarom ben ik niet bang.’ 2

Tijdens de herdenkingsplechtigheid in de Münster in Basel zegt Eberhard Jüngel een paar dagen later: ‘Met de dood van Karl Barth loopt in ieder geval een periode in de theologiegeschiedenis ten einde. (. ..) Vermoedelijk ligt de toekomst van de theologie van Karl Barth nog heel ver voor ons uit.’ 3

Tegenwoordig beschouwen wij het werk van Barth als dat van de belangrijkste theoloog van de twintigste eeuw. Zijn theologie wordt wereldwijd verwerkt, zijn boeken worden regelmatig opnieuw uitgegeven en vertaald. De ‘Kirchliche Dogmatik’ kan volledig gelezen worden in het Engels, Frans, Koreaans en Japans.

Met meer dan duizend titels heeft Barth een hoogst omvangrijk oeuvre nagelaten. Deze immense hoeveelheid bemoeilijkt de toegang ertoe. Toch neemt de belangstelling de laatste jaren duidelijk toe. De theologische richtingenstrijd, die al vroeg ontbrandde om de theologische erfenis van Barth, heeft plaats gemaakt voor onbevangen nieuwsgierigheid. Barth zelf heeft al vermoed dat er zulke conflicten zouden ontstaan en waarschuwt al in 1963: ‘Juist daarom sta ik helemaal niemand toe zich Barthiaan te noemen. Het is de ziekte van het Lutherdom, dat het zo nodig Lutherdom moet zijn. En zodra men begon over Calvinisme te spreken was in principe alles verloren. De >…ismen< zijn uitvindingen van de duivel’. 4

(Tekst behorende bij de tentoonstelling over Barth ter gelegenheid van het Barth-jaar 2019. Gott trifft Mensch. Vertaald door Rieke den Hertog-van ’t Spijker en Gerard den Hertog)