Een nieuwe plek voor Karl Barth

reactie H. Reinders

Karl Barth

Prof. Den Hertog wil Karl Barth een plaats geven in de gereformeerde theologie (Nederlands Dagblad 6 mei). Hij stelt dan ook: “Hij (Barth is niet de grote boosdoener, maar een theoloog die de kerk geholpen heeft te rechter tijd te belijden. Hij is niet slechts een man van gisteren, maar een die ons kan helpen het rechte woord te spreken.” Prof. Den Hertog wil dus een herwaardering van Barth en een doorwerking in de huidige tijd.

Waardering 1: Barth was één van de oprichters van de Bekennende Kirche (1933) en de Barmer Thesen. Deze Barmer Thesen ging in tegen Hitler en zijn antisemitisme. De kerk mocht alleen aan Christus gehoorzaam zijn en niet aan Hitler, zo vonden Barth en zijn volgelingen. In de Barner Thesen staat: “de kerk belijdt (betekent) alleen aan Christus gehoorzaam te zijn”. Dietrich Bonhoeffer, lid van deze Bekennende Kirche, beraamde zelf een aanslag op Hitler en moest dit helaas met de dood bekopen. Waar de kerk in Duitsland angstvallig zwegen, daar spraken Barth en de zijnen. Dat vraagt om waardering!

Waardering 2: Barth heeft namelijk God en Christus in het middelpunt gebracht en niet de mens. In navolging van Kierkegaard zag hij een kloof tussen de tijd en eeuwigheid tussen God en de mens. Op dit punt staat hij dicht bij de Reformatie die eveneens God en Christus, niet de vrome mens, in het middelpunt plaatste (zie voor deze visie, dr. G.C. van Niftrik Een beroerder Israëls).

Oppassen 1: Toch sloeg ook Barth, evenals andere Verlichtingstheologen, een breuk met de Reformatie. Toch is hij een modern theoloog die beïnvloed is door de Verlichting. Bouwde de Verlichting alles op vanuit de rede (systeem), die men zag als een allesomvattende waarheid, Barth doet het vanuit God en Christus (systeem). Het heilswerk van Christus overschaduwt alles, zowel schepping als zondeval. Het is een allesomvattende waarheid. In Christus voltrekt zich de verkiezing en verwerping. Zo neigt Barth naar de alverzoening. Barth lijkt wel reformatorisch, maar hij is het niet. Om het met Izak te zeggen: de handen zijn van Ezau, maar de stem is van Jakob.

Oppassen 2: De moderne theologen werken vaak met begrippen (handen) van de Reformatie zoals: verkiezing en verwerping, zonde en genade, maar vullen die anders in (stem). Dat vergt oplettendheid. Men kan niet langer op vertrouwde klanken af gaan (wat lijkt), maar men zal deze klanken naar invulling moeten controleren (was is).

Zo blijft in de strijdende kerk gebed noodzakelijk: is er een schadelijke weg, leid ons dan als kerk op de eeuwige weg. Waakt en bidt!

Hans Reinders, Emmeloord

Nederlands Dagblad, 8 mei 2003