100 INZICHTEN WAAR JE ECHT WAT AAN HEBT

Ik heb hem destijds meteen gekocht. Geen aarzeling. 100 inzichten waar je écht wat aan hebt. Ik zag hem liggen tus-sen de veelheid aan tijdschriften, dit themanummer van het tijdschrift Psychologie Magazine. 100 bruikbare, nuttige inzichten! Alleen 100 volstrekt nutteloze inzichten hadden mijn nieuwsgierigheid en kooplust meer kunnen prikkelen. Een aantal van de inzichten staat op de cover: ‘twijfelen mag, aarzelen niet’; ‘je hebt minder tijd dan je denkt’; ‘in een rode jurk vang je sneller een man.’ Kopen, lezen!

Het aantal doet het hem. 100 inzichten. Honderd. Het is overvloed, maar het klinkt tegelijkertijd als charmant weinig. Voor minder dan drie nullen doen we het toch tegenwoordig niet meer. Bij loterijen winnen we miljoenen, en de oude miljoenennota benoemen we al enige tijd preciezer met drie nullen extra, miljarden. Alleen in de kindertijd is honderd ontzagwekkend veel. Ik tel tot honderd! En sparend met kwartjes en (toen nog) guldens, betalend met vijfjes en tien-tjes, heeft een honderdje de magische klank van een fortuin.

Het aantal van 100 inzichten is evenwel duizelingwekkend. Honderd inzichten! Hoeveel inzichten zijn er eigenlijk? Met hoeveel doe ik het? Een inzicht is immers niet zomaar iets. Dat is geen weetje of feitje, maar gaat een paar lagen dieper. Inzicht is weten hoe de dingen écht zijn, zien wat voor de oppervlakkige beschouwer verborgen blijft. Geheime kennis, psychologische gnosis, en dat honderd keer.

Ik ben gaan bladeren en lezen. Fascinerend! Toch is het nummer al gauw ergens op een stapel terecht gekomen (het is van april 2009). Je hebt minder tijd dan je denkt, inderdaad. Maar nu kwam ik het blad weer tegen. Wat meewarig bladerde ik langs de ‘inzichten’ – een aantal tamelijk triviaal, sommige onderling tegenstrijdig en een paar bijna cy-nisch – maar gaandeweg begon ik toch weer te lezen. En als professor Martin Seligman, een van de grondleggers van de ‘positieve psychologie’ stelt: ‘zorg dat je dingen op een positieve manier afsluit. Wat in herinneringen voortleeft, is hoe iets eindigt, niet zozeer hoe de situatie werkelijk was (inzicht 67)’, dan moet ik wel. Hier is een serieuze onderzoeker aan het woord, zoals ook veel andere inzichten op wetenschappelijk onderzoek gebaseerd is. En inzicht 31 leert: ‘meer aandacht voor positiviteit brengt positiviteit’. Dus welgemoed blader en lees ik verder. Weer raak ik geboeid. En ik moet erover schrijven, bijna een jaar na dato. Een wereld gaat open, de wereld van zelfhulp, zelftherapeutisering, werken aan jezelf, positief denken, soms spiritueel en zweverig, soms zakelijk en nuchter. Afgaande op de populariteit van dit soort bladen en boeken ‘doen’ veel mensen het hiermee, niet met de dekaloog maar deze ‘hekatoloog’.

Een aantal inzichten mag ik u niet onthouden. Aan sommige heb je inderdaad iets – en het is nog wetenschappelijk onderbouwd ook! ‘Met een plant op het bureau werk je beter’ (inzicht 8; onderzoek van TNO). ‘Natuur verbetert het geheugen: groen is een natuurlijk pepmiddel voor je brein (inzicht 14)’. Dat geldt zelfs al voor ‘een goed gemaakte imitatieplant’ of ‘kijken naar plaatjes van natuur’. Helemaal praktisch is de rubriek ‘Zo doe je dat’: zo versier je iemand en (meteen op de volgende pagina!) zo maak je ‘goed’ ruzie, en verderop in het blad – er lijkt dan een volgorde in te sluipen – zo ga je om met kritiek en tot slot, zo ‘denk je pijn weg’. Ik houd het maar even bij het versieren (ruzie, kritiek en pijn zijn van later zorg). Om iemand ‘aan de haak te slaan’ is aanraken nodig: ‘aanraken maakt gewillig’ (inzicht 59) en wat kleding betreft: ‘de kleur rood heeft een amoureuze werking’ (inzicht 62). Doe er uw voordeel mee.

Serieuzer wordt het in een verhaal over Oprah Winfrey, die in het zelfhulpuniversum een soort heilige is: aangevochten als wij allen, heeft zij alle depressies en tegenslagen op voorbeeldige wijze overwonnen. ‘Oprah in vijf levenslessen’ geeft een tamelijk illusieloze kijk op het leven. ‘Les 1: Luister niet naar anderen, maar volg je eigen gevoel. Jij bent de enige die verantwoordelijk is voor jouw leven (inzicht 28).’ ‘Zoek het niet bij anderen, je bent de enige die jezelf liefde kan geven’ (nr. 29). ‘Je bent altijd heer en meester over je eigen gedachten, en de mooie dingen die je bedenkt kun je ooit omzetten in realiteit’ (nr. 30). Zoiets stelt ook Fred Sterk, cognitief gedragstherapeut en schrijver van het boek Denk je sterk: ‘De wereld openbaart zich niet aan ons, maar wij leggen ons beeld aan de wereld op.’ ‘Door je bewust te worden je gedachten en ze aan te passen, kun je je emoties sturen’ (nr. 90).

Je leven is, zo leert Oprah, maakbaar en de wereld beloont en bestraft je inzet rechtvaardig: ‘je krijgt het beste wat de wereld heeft te bieden als je het beste van jezelf aan de wereld geeft (inzicht 32). Dat is de weg naar een groots le-ven’. Schrijfster en journaliste Lisette Thooft schrijft over religie en komt tot vergelijkbare inzichten. Soeverein ver-mengt ze spirituele tradities, ook de christelijke. Zij ziet in Paulus’ uitspraak ‘al wat een mens zaait, dat zal hij ook oogsten’ (Gal. 6:7) de boeddhistische karmagedachte. In haar eerste inzicht volgt ze met alle grote religies en mystici ook Jezus: ‘De enige ware bron van geluk, waarheid en wijsheid ligt in onszelf, niet in relatie met anderen (inzicht 77). In het christendom is dat de werkelijke betekenis van het begrip ‘bekering’: je keert je van de buitenwereld af, naar binnen. Als Jezus zegt: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven’ is het waarschijnlijk de bedoeling dat je hem dat nazegt: ‘Aha, IK ben die weg’. Door je op je ‘ik’ te richten vind je uiteindelijk de waarheid, namelijk het bewustzijn dat innig verbonden is met het universele bewustzijn, het al.’

Werk aan jezelf, werk aan je geluk, aan je goed voelen. Concentreer je op het positieve, op je sterke kanten. Lach jezelf desnoods vrolijk, want dat werkt, dat heeft onderzoek uitgewezen: je geest volgt je lichaam. Je hebt je leven en je geluk in je eigen hand. Maak jezelf, ontwikkel je. Al worden ook andere inzichten genoemd – ‘beter compassie hebben met jezelf dan streven naar een groot gevoel van eigenwaarde’ (12); ‘anderen weten vaak beter hoe we in elkaar zitten dan wijzelf’ (35); inzet en resultaat zijn twee verschillende dingen (55) – dit is de hoofdlijn.

Mijn fascinatie slaat om in onthutsing. Niet eens omdat het zelf zo centraal staat. Het is veel meer wat er met kennis gebeurt. Kennis leidt tot technologie. Dat gebeurt met de natuurwetenschappen, met de biologie en de genetica, maar dus ook met de menswetenschappen! Naast ‘genetische modificatie’ vinden we hier psychologische manipulatie. Kennis van het spontane leven, van psycho-sociale processen wordt unverfroren geïnstrumentaliseerd. Met de in-zichten, met de technologie, gaan we het leven te lijf – om het in onze greep te krijgen. Om onze doelen te bereiken. We willen ageren, meer dan reageren. Emoties worden niet gewaardeerd als ‘gewaarwordingen’ van de wereld, contact met het echte leven. Een imitatieplant werkt toch evengoed en vraagt geen water. De emoties worden gewantrouwd, ze zijn potentieel bedreigend. Want we willen niet bewogen worden. We willen onbewogen bewegen. We moesten de onbewogen beweger van de christelijke traditie niet, maar als de zaken zo liggen, hebben we aan de bewogen beweger, de lijdende God evenmin een boodschap. In het zelfhulpuniversum hoeft Hij niet te helpen.

Het leven zal ook wel sterker zijn dan deze leer. Aan dat ene inzicht houd ik me voorlopig maar vast.

Coen Constandse