Met de bestorming van het Capitool heeft de toen nog zittende president Trump zijn hand overspeeld. In zekere zin was het een enorme misrekening, want wat bleek? Dieper dan de etnische en sociale onvrede zit bij de meeste Amerikanen de heiligheid van de ‘tempel van de democratie’. De schennis van dit heiligdom riep zo’n verontwaardiging op dat zelfs Mike Pence en Mitch McConnell afstand namen van het kwaadaardige presidentschap dat zo ongelooflijk veel schade aan de naoorlogse instituties en mondiale relaties heeft toegebracht en dat zij als trouwe honden vier jaar lang mogelijk hadden gemaakt.

Ik heb zelf met fascinatie zitten kijken: hier werd als het ware de ene natuurlijke theologie met de andere bestreden. Het religieuze aura dat de Amerikaanse democratie van oudsher eigen is werd in stelling gebracht om een religieus-politieke stroming het hoofd te bieden die met leuzen als ‘Jesus saves’ de VS wilde terugbrengen naar haar oorspronkelijke, wit-christelijke bestemming.

Volgens politicoloog Anatol Lieven in zijn boek America Right or Wrong kennen de VS inderdaad twéé soorten patriottisme, die voor een buitenstaander erg op elkaar lijken maar feitelijk hemelsbreed van elkaar verschillen. Beide geloven hartstochtelijk in the American Creed: een set van overtuigingen over democratie, vrijheid, rechtsstaat en Gods uitverkiezing van de VS tot een bijzondere missie in de wereld. In de liberale variant is dit een inclusieve utopie: iedereen mag deze geloofsbelijdenis mee-belijden en de ware grootsheid van de VS is iets dat nog werkelijkheid moet worden. In het trumpisme gelooft men veeleer dat de ware grootsheid van de VS in het verleden ligt, en daarom is dit patriottisme etno-religieus van karakter: het streeft naar een terugkeer naar het witte en christelijke verleden.

Voorlopig lijkt het rauwe ‘heidendom’ van Trump verslagen door een religieus geladen idealisme. Ook ik haal opgelucht adem, maar ik vraag me tegelijkertijd af of men zich niet uitermate kwetsbaar maakt door het sacraliseren van een land dat – net als ieder ander land – geen heiligverklaring verdient.

Het beeld van Bernie Sanders, die met eenvoudig winterjack en gebreide wanten de hele civiel-religieuze ceremonie sceptisch uitzat, ging niet voor niets viral. Het beeld vormde op een bepaalde manier het bijbels-profetische tegenbeeld van de gezwollen woorden: hoe inclusief en eschatologisch ook, de Amerikaanse civiele religie poetst óók een allesbehalve heilige geschiedenis en een problematisch heden weg. Het is een veeg maar hoopvol teken dat Biden nog diezelfde dag met één pennenstreek een groot voedselprogramma startte voor de miljoenen hongerende burgers (in Amerika!) die ver onder de armoedegrens leven.

Mirjam Elbers

    In de Waagschaal, jaargang 50, nr. 3. 6 maart 2021