TUSSEN AL HET ANDERE IN – De vierenveertigste en de eerste

Het kost enige moeite om het woord ‘historisch’ te vermijden als je iets schrijft over de verkiezing van Barack Obama, de vierenveertigste president van de Verenigde Staten van Amerika en de eerste die zwart is. Bij deze verkiezing, veertig jaar na de moord op Martin Luther King, was er zoveel uitzonderlijk en uniek: de betrokkenheid van zoveel mensen, het intense verlangen naar verandering, de zeldzaam hoge opkomst, ook van mensen die eerder niet gingen stemmen, de emoties, de hoop die werd gewekt. In zijn overwinningstoespraak (die niets triomfantelijks had) zei Obama het zo: ‘This election had many firsts and many stories that will be told for generations’. En in een commentaar in de Guardian werd samengevat wat er die dag aan de hand was: ‘Het is een dag waarvan velen hebben gedacht dat zij hem nooit zouden zien. En nu die dag is gekomen is het moeilijk te zeggen of men zal wenen of juichen van vreugde – waarschijnlijk beide – maar het is een les voor de wereld’.

Er was echte ontroering, niet alleen in Amerika, maar overal in de wereld. Eindelijk was het dan zover. Toen Colin Luther Powell, gewezen vier-sterren generaal, stafchef van de strijdkrachten en minister van Buitenlandse Zaken (2001-2005), in een hotel in Hongkong sprak over de lange weg die Amerika heeft afgelegd om te komen tot deze bijzondere gebeurtenis, schoot zijn gemoed vol en pinkte hij tranen weg. En hij schaamde er zich niet voor. Onze Minister van Financiën en vicepremier, Wouter Bos, sprak zonder een gemeenplaats toen hij zei dat de verkiezing van Obama ‘van een ontroerende grootsheid’ is. ‘Wie zou een jaar geleden hebben gedacht dat er in het grote Witte Huis een zwarte man, een zwarte vrouw en twee zwarte meisjes rond zouden lopen.’ De verkiezing stond in het teken van de hoop en Bos knoopte daarbij aan: ‘Een politicus heeft gewonnen met een boodschap van hoop en inspiratie’.

Er is het gevaar dat men zo’n president messiaanse kwaliteiten zal toedichten. Obama en zijn vrouw zijn echter nuchter. Michelle zei herhaaldelijk in toespraken tijdens de campagne dat haar man niet ‘de volgende Messias is’. ‘Hij zal gaan struikelen…hij zal fouten maken en dingen zeggen waarmee u het niet eens bent’. En tijdens een diner zei Obama dat hij de geruchten moest tegenspreken als zou hij in een kribbe zijn geboren. Men zegt dat nooit tevoren de humor zo’n grote rol speelde in het Amerikaanse politieke leven en als dat het geval is wordt er ook gerelativeerd.

Obama is een man van het woord, een charismatisch spreker. Mensen raken in de ban bij zijn toespraken. Ook als schrijver valt hij op. Zijn boek Dreams from my Father. A Story of Race and Inheritance wordt zonder meer het eerlijkste, meest gewaagde en ambitieuze werk genoemd van een belangrijk politicus in de laatste vijftig jaar. Het is de moeite waard om zijn eerste toespraak als gekozen president te analyseren. In een passage tegen het einde spreekt hij over Ann Nixon Cooper, een vrouw van 106 jaar; wat zij in een eeuw heeft gezien en ervaren. Met haar als voorbeeld heeft hij het over verleden, heden en toekomst en maakt hij tegelijk duidelijk dat het gaat over de geschiedenis van zijn hoorders en hun gewenste activiteit straks en hij accentueert dat door het herhaalde ‘yes we can’.

Geconstateerd is dat de presidenten die belangrijke schrijvers en sprekers waren, ook behoren tot de beste regeerders. Abraham Lincoln, waarschijnlijk een van de meest vereerde van alle Amerikaanse leiders, was ook een van de grootste schrijvers van zijn eeuw. En zo zijn er meer, bijvoorbeeld Jefferson. Er is ook de uitzondering op de regel. Het presidentschap van Ulysses S. Grant, wiens memoires worden beschouwd als een hoogtepunt in de Amerikaanse literatuur van de negentiende eeuw, werd gekenmerkt door corruptie en onbekwaamheid.

De dag van de verkiezing is een begin. De taak die wacht is immens. Madeleine K. Albright, de minister van Buitenlandse Zaken onder Clinton, die de problemen van Amerika en van de wereld kent als geen ander, schreef aan Obama een brief. Aan het begin feliciteert zij hem met zijn succes. En zij vervolgt dan: ‘Je hebt een indrukwekkende overwinning behaald, maar daarmee komt de verantwoordelijkheid om aan een getroebleerd Amerika leiding te geven in een wereld, verscheurd door conflicten, verwarring en haat. Met de aanvaarding van het ambt zal je geconfronteerd worden met de beangstigend zware taak om Amerika’s geloofwaardigheid als een effectieve en voorbeeldige wereldleider te herstellen’. En er is nog zoveel meer.

Overal in de wereld hopen mensen dat hij in de gelegenheid zal zijn om zijn plannen te verwerkelijken en dat hij in leven zal blijven. Verscheidene presidenten immers zijn vermoord. Tijdens de campagne was er een gesprek op de tv met een zwarte vrouw. Zij zei: ‘Ik ben telkens bang dat ook hij vermoord zal worden, en dat zou vreselijk zijn, niet alleen voor zijn vrouw en kinderen, maar voor een heel land en zelfs voor de wereld’.
Misschien krijgt Europa en de rest van de wereld in Obama een Amerika met een man als leider die niet telkens onrust brengt maar duidelijke perspectieven.
(5 november 2008)

Michael Bource