COMMENTAAR (Loyaliteit 2)

In de jaren vijftig, toen Genosse Ulbricht nog de leiding had, rees het idee om voor alle kinderen van een jaar of twaalf een ‘Jugendweihe’ in te stellen: een heus ritueel met vlag en ‘Gelübnis’ waarin de aanstormende ‘alzijdige socialistische persoonlijkheid’ zijn loyaliteit aan de jonge DDR zou belijden. Door de Evangelische Kirche in Deutschland, die toen nog het hele Duitse land bestreek, werd dit als een regelrechte provocatie beschouwd. Want zij had haar ‘rite de passage’ van de Konfirmation voor alle veertienjarigen, en niemand kan twee heren dienen. Inderdaad werd hier natuurlijk gevochten om de ziel van een mensenkind, want elke ziel heeft zijn loyaliteiten, en dat is een kwetsbaar weefsel. En hoe kwetsbaar helemaal in het in puin liggende Duitsland dat door de geallieerden verscheurd werd. Dát elke ziel in de DDR, evangelisch of communistisch en soms zelfs beide ineen, in de eerste plaats een Duitse ziel was, was overigens zo vanzelfsprekend, dat iedereen daarover zweeg.

Aan de Bersarinstrasse in het voormalige Oost-Berlijn woonde mevrouw Veldkamp-Goldmann, geboren op 1 januari 1909. Zij kwam uit Schlesien en was aan het einde van de oorlog in Berlijn met Jan Veldkamp getrouwd. Ik denk niet dat zij ooit samen hartstochtelijk hebben gezongen over hun Deutsche einig Vaterland. Hun beider vaderland lag elders, en hun loyaliteit aan elkáár, ergens gesmeed tussen Katwijk en Katowice, heeft hen waarschijnlijk vooral overeind gehouden. Maar, voorzover ik weet, werd ook in de meest stalinistische tijden alle Nederlanders in de DDR een dubbel paspoort gegund.

Ik heb gesmuld van onze vaderlandse geschiedenis op school, en zag ook me zelf al in het geweer komen bij Heiligerlee. Maar ik wist toen niet dat ik temidden van Duitse huursoldaten zou hebben gevochten. Grappig: ongeveer vanaf het moment dat er zoiets is ontstaan als een Nederlands staatsburgerschap kan de geschiedenis van Nederland mij minder boeien. Eerlijk gezegd vind ik Duits soms mooier dan Nederlands, maar een groen paspoort zou ik nooit willen hebben. Het mooiste Duitse proza is trouwens geschreven door een Jood uit Wenen, Sigmund Freud, die zijn leven eindigde in London. Willem van Oranje en zijn broers hádden niet eens een paspoort, en het lijk van Fortuyn moest naar Italië.

De gedachte dat wij mensen loyaal zouden zijn aan één land of aan één staat, duidt op weinig zelfkennis en is schadelijk voor onze ziel. Wie voor integratie is van buitenlanders in ons land, speelt dan ook met vuur wanneer hij hun ondubbelzinnige loyaliteit opeist. Dat kunnen geboren Nederlanders niet eens. Een Marokkaan zal alleen in Nederland kunnen gedijen, wanneer zijn kwetsbaar weefsel in stand blijft, dus wanneer hij ook een Marokkaan kan zijn. Nee, nog mooier: we eisen bij zijn binnenkomst een geldig paspoort, om dat vervolgens af te nemen. Waarom? Omdat we hem ten diepste wantrouwen. Ja, omdat we van haar een ander mens willen maken. Maar dat zal niet gaan, en dat moet je dus ook niet willen.

Een staat mag een hoop doen. Maar wat zij niet mag is gaan heersen over zielen. Ja, zelfs alleen al het openlijk opeisen van loyaliteit aan de grondwet is een stap te ver.
Want ook ons geliefde Koninkrijk der Nederlanden is niet het Rijk van God.

WtB