Over ‘Bezette gebieden’ van Arnon Grunberg

Waarom herken ik mij in de personages van Arnon Grunberg? Ik sympathiseer met Oscar Kadoke uit Grunbergs  romans ‘Moedervlekken’  (2016) en ‘Bezette gebieden’ (2020), werkzaam als psychiater bij de Amsterdamse crisisdienst en verder mantelzorger voor zijn vader die zijn moeder is geworden en andersom. (Zo gaat dat in de boeken van Grunberg). Kadoke heeft een tolerante en rationele kijk op de wereld. Hij is Joods, seculier en agnostisch. Vanwege de Shoah kan hij niet in God geloven en hij heeft een gezonde hekel aan het apocalyptische denken van  ‘Christenen voor Israël’.  Zijn eigen zaken denkt hij aardig onder controle te hebben.

Maar goede bedoelingen gaan over in grensoverschrijdend gedrag. In ‘Moedervlekken’ wordt hij slachtoffer van zijn eigen alternatieve therapie en in ‘Bezette Gebieden’ komt hij terecht in een orthodox-religieuze nederzetting op de westelijke Jordaanoever. Het zijn bizarre plotwisselingen, maar het komt me toch niet helemaal onbekend voor: de borderliner die net jou moet hebben, de onhandigheid waarmee het persoonlijke en professionele door elkaar gaan lopen.

Omdat Kadoke zijn beroep niet meer kan uitoefenen en zich vastklampt aan zijn liefde voor de Israëlische Anat die overtuigd koloniste is, belandt hij in de bezette Palestijnse gebieden. Daar wordt hij als een wonder gezien en als de messias binnengehaald. Hij laat het over zich heen komen:  ‘Als jullie in mij een loopjongen van de Eeuwige willen zien, zal ik me daar niet tegen verzetten.’  Kadoke probeert vast te houden aan zijn gematigde standpunten, maar Anat bekritiseert zijn humanisme als een poging om zichzelf buiten de werkelijkheid te plaatsen. Het zijn meesterlijke dialogen. 

Hoewel het plot van het boek grotesk is, ga ik er helemaal in mee. Je zou bijna zeggen: ‘Er gebeurt tenminste iets’. Door de locatie doet het me denken aan het levensverhaal van de dichter-journalist Jacob Israël de Haan, die 100 jaar geleden in Jeruzalem werd vermoord vanwege zijn politieke overtuigingen. Een figuur in wie het hele Palestijns-Israëlische conflict lijkt samen te komen.

Ook ‘Bezette gebieden’ eindigt met een moord. Vanwege het ontbreken van ieder vredesperspectief is het een schrijnende roman. Tegelijkertijd zijn er de kolderieke situaties waarin Grunberg grossiert. Ik heb er veel om moeten lachen.

Maar wat vooral beklijft zijn de ideologische posities van Kadoke en Anat. Ze staan recht tegenover elkaar, of zijn ze in de verte toch verwant en hebben ze elkaar nodig? Zoals in ‘De Toverberg’ van Thomas Mann de verlichte Settembrini en de reactionaire Naphta elkaar oproepen.

De vraag waar het boek volgens mij om draait is of  in deze ‘borderline times’ (Dirk de Wachter) humaniteit, mensenrechten en democratie levensvatbaar zijn tegenover onze irrationele en tribale neigingen, zowel op persoonlijk als op geopolitiek niveau. Zijn de menslievende idealen weerloos ten opzichte van het noodlot? Je zou het gaan denken, maar wat me bijbleef is dat Kadoke zijn overtuigingen trouw blijft. Hij moet echter leren dat hij zelf niet boven de partijen of buiten het conflict staat. In het schuldige landschap staat zijn eigen onschuld niet vast. Dat maakt het pijnlijk herkenbaar.

Franc de Ronde

Franc de Ronde is predikant in Barendrecht, wijkgemeente Dorpskerk

[onderstaande tekst in kader – evt. in commentaar/meditatie-font? ]

Vrijdagmiddag 8 november 2024, 14.00 uur, kerk van Blauwkapel, Utrecht

Studiemiddag over deel 17 van het VW: Johannes Hermanus Gunning en andere bijdragen over de theologie van de 19e eeuw (verschijnt begin oktober 2024).

K.H. Miskotte hield zich, zeker in zijn jaren als predikant, veelvuldig bezig met de theologen van de 19e eeuw. Daarbij was vooral de figuur en theologie van dr. J.H. Gunning jr. (1829-1905) hem dierbaar.

Deel 17 van Miskottes Verzameld Werk bundelt deze teksten, uitvoerig ingeleid en geannoteerd, aangevuld met teksten over de Afscheiding en de Doleantie e.a. Op 8 november 2024 organiseert de Dr. K.H. Miskotte Stichting een studiemiddag over ‘Miskotte over Gunning en de theologie van de 19de eeuw’ in de oude dorpskerk van Blauwkapel, waar Gunning zijn predikantschap begon in 1854.

Aan deze studiemiddag wordt o.a. meegewerkt door dr. J. (Jan) Muis, em. hoogleraar dogmatiek PThU, dr. R.H. (Rinse) Reeling Brouwer, em. hoogleraar leerstoel Miskotte/Breukelman PThU en ds. W.L.W. (Willem) Kater, christelijk-gereformeerd predikant te ‘s-Gravenzande. Naast lezingen en nagesprek zijn er drie leesgroepen rond teksten uit het boek. De middag wordt besloten met een borrel. Het boek is in Blauwkapel te koop. Het wordt uitgegeven door Kok Boekencentrum te Utrecht en kost in de winkel € 44,99.

Het programma wordt later nader bekend gemaakt en belangstellenden kunnen zich al opgeven bij de secretaris van de Stichting, Willem van der Meiden: zinvol@online.nl. 

De Stichting biedt u deze studiemiddag aan – er zal wel de mogelijkheid worden geboden om bij te dragen aan de kosten. 

In de Waagschaal, nr. 9, 14 september 2024