Een van de weinige positieve dingen aan de coronacrisis is wat mij betreft het inspirerende besef dat er heel veel kan. Niets bleek onmogelijk toen onze gezondheid op het spel stond: we konden vliegtuigen maanden aan de grond houden, miljarden pompen in gezondheidszorg en onderwijs, binnen korte tijd vaccins uitvinden en militaire vaccinatieprogramma’s opzetten. Politici die menen dat er geen alternatief is, of geen budgettaire ruimte, hebben voor altijd hun geloofwaardigheid verloren.

Hoezeer hebben we de afgelopen decennia niet geleefd in het TINA-universum: ‘there is no alternative’. Na de veelal fluwelen omwentelingen in Oost-Europa is er een vrijheid ontstaan die natuurlijk verre te verkiezen valt boven een ideologisch regime dat mensen afluisterde, opsloot of zelfs omlegde om zich te handhaven. Tegelijk heeft diezelfde vrijheid geresulteerd in een dictatuur van de eenvormigheid. In Praagse straten waar 32 jaar geleden fluwelen maar dappere krachten probeerden ‘in de waarheid te leven’, zag ik eind 2019 vooral filialen van Prada, The Flying Tiger, Zara, Nike, en natuurlijk McDonald’s.

We zijn vrij, maar blijkbaar willen we allemaal hetzelfde: dezelfde telefoon, dezelfde sportschoenen, hetzelfde eten. We leven daarmee vreemd genoeg in een uiterst conformistische tijd, en dat geheel vrijwillig. De religieus en ideologisch verdeelde zuilenmaatschappij heeft plaatsgemaakt voor een samenleving met maar één soort onderscheid: zij die wel en zij die niet mee kunnen komen in de ideaalplaatjes die de multinationals ons, puur op commerciële gronden, voorhouden.

Ook in dit opzicht is de coronacrisis een opening naar een alternatief. Het kan namelijk anders. Plotseling bleken er middelen en krachten genoeg om de wereld anders in te richten. De aanleiding mag dan dramatisch zijn, de uitkomst zou ons ook kunnen inspireren: wat is er allemaal wel niet mogelijk als we écht willen? Politiek kan vanaf nu niet meer een kwestie van management zijn, het zal altijd gepaard moeten gaan met de vraag: hoe wíllen we de maatschappij inrichten? Want alles blijkt mogelijk. Wie zegt dat we geen miljoenen vluchtelingen kunnen opvangen, of dat we de honger niet uit de wereld krijgen, of niet op kunnen tegen de hegemonie van de multinationals, moet na de coronacrisis zijn mond gaan spoelen. Er kan ontzettend veel. Ja, we kunnen dus ook uit de Eurozone stappen, de grenzen sluiten, mensen tot tweederangsburgers bestempelen, als we echt zouden willen. Ook op dat soort voorstellen zullen we met een beter antwoord moeten komen dan “dat kan nu eenmaal niet”. De vraag hoe we de maatschappij inrichten blijkt een keuze: niet iets voor managers maar voor idealisten.

Mirjam Elbers

In de Waagschaal, jaargang 50, nr. 8. 21 augustus 2021