COMMENTAAR – Opvoeden

Op 18 september sprak Rita Kohnstamm de mede door Trouw georganiseerde Abel Herzberg-lezing uit. Een opmerkelijk stuk, door de inhoud en de auteur. Rita Kohnstamm was hoofdredacteur van Ouders van Nu. Het blad dat ik mij uit de roerige jaren 70 en 80 nog goed herinner. Het was de tijd waarin wij zelf kinderen opvoedden. De naoorlogse generatie, tot vrijheid geroepen, die kinderen tot die vrijheid zouden opvoeden, met Ouders van Nu als steuntje in de rug. Wij zouden het anders, ja beter doen dan de generatie die ons opgevoed had. Een nieuwe samenleving zou ontstaan. Aan het begin van haar lezing refereert Kohnstamm daaraan.

Het is anders gelopen. De maatschappij is grof en onbehouwen geworden, stelt Kohnstamm. Ik val haar bij. Moedig vind ik het dat zij zelf als kind van de jaren 60/70 de zelfkritiek niet schuwt. Niet vrijheid maar binding, of beter vrijheid leer je juist door binding. Geen tegenstelling tussen verstand en emotie. In een prachtige zin vat zij dit samen. ‘Verstand zonder emotie mag kil zijn, emotie zonder verstand gaat ongeremd woekeren’. Dan kom je in een maatschappij terecht die uiteindelijk hard en autoritair is. De maatschappij waarin mensen zich ten koste van alles moeten ontplooien, omdat ‘ik’ dat nu eenmaal zo voel en ‘jij’ daar niets mee te maken hebt.

Kohstamm pleit in haar lezing voor een herwaardering van het gezin. Het gezin is in de maatschappij waarin alle verbanden verdwenen zijn, nog het enige verband waarin mensen langdurig niet op basis van eigen keuze bij elkaar zijn. Schamperheid over het gezin als hoeksteen van de samenleving is schadelijk voor de samenleving. Met overtuiging zet zij dat uiteen. Het betekent ook voor de ouders een verplichting. Niet de individuele ontplooiing heeft het laatste woord. Weer een prachtig citaat. ‘Kinderen grootbrengen betekent namelijk hun leren zich te beheersen. Daar zijn veel ouders tegenwoordig niet zo goed in. Misschien dus omdat ze zichzelf ook niet meer zo in het gareel houden’.

De lezing van Rita Kohnstamm doet mij sterk denken aan het onvolprezen boek van Ted van Gennep, ‘De terugkeer van de verloren vader’. In 1989 peilde hij wat er in de samenleving onderhuids aan de hand was. In dat jaar schrijft hij het volgende. ‘Waar de mesostructuren verloren gaan, dreigen traditie en oriëntatie zoek te raken. … In de vernietiging van de familie, het gezin en al die intermediaire structuren, …, gaat juist dát klimaat verloren, waar normenoverdracht kan plaatsvinden of waar mensen geoefend worden in het zoeken naar normen’(259).

De lezing van Kohnstamm is een oproep om de kunst van het opvoeden weer te beoefenen. Die kunst moet geleerd worden. Het gaat niet vanzelf. Voor het kind, maar ook voor de ouder en voor die op de eerst plaats is de norm van prettig, leuk en gezellig niet het eerste en laatste woord. ‘Kinderen serieus nemen en respecteren betekent niet hun wensen onmiddellijk bevredigen’. Immers, ‘Milde frustratie is waarschijnlijk de best vormende weerstand’. Het zijn geluiden die weer gehoord moeten worden. Ter lezing aanbevolen dus!

AP