Tijdens de finale van het Eurovisie songfestival werd de Russische inzending, een mooi liedje overigens, waarmee Rusland uiteindelijk tweede werd, herhaaldelijk onthaald op boe-geroep uit de zaal. Daarmee maakte het publiek haar onvrede kenbaar ten aanzien van de Russische politiek. Terwijl ik zat te kijken, bedacht ik me, met het Russisch volkslied is iets soortgelijks aan de hand. De muziek van generaal Aleksander Aleksandrov, artistiek directeur van het vaandelkoor van het Rode Leger, is geweldig, maar de drie versies die Sergej Michalkov bij de Hymne van de Sovjet-Unie schreef zijn ronduit verschrikkelijk. Ze nodigen uit tot boe-geroep.

In mijn jeugd werd het Russisch volkslied vaak gespeeld. Dat was, omdat sporters uit de Sovjet-Unie uitblonken in alle takken van sport. Tijdens de Olympische Spelen en in het stadion van Heereveen stonden ze bijna altijd op het erepodium om een gouden medaille in ontvangst te nemen. Bij het horen van het Russisch volkslied stond het kippenvel me op de armen, vanwege de grootse en meeslepende muziek. Overspoeld door golven van weemoed en ontroering kon mijn hart niet anders dan uitgaan naar de mensen in de Sovjet-Unie, die zo hadden geleden in de Tweede Wereldoorlog tijdens het beleg van Leningrad en de slag om Stalingrad.

Wat ik toen nog niet wist of misschien wel verdrong, was dat Jozef Stalin ook tijdens de oorlog doorging met zijn terreurpraktijken. Middenin de oorlog werd een deel van de bevolking uit de Baltische staten op zijn bevel gedeporteerd naar werkkampen in Siberië. Na de oorlog werden degenen die ternauwernood de krijgsgevangenschap in Duitse concentratiekampen hadden overleefd en degenen die als dwangarbeiders voor de Duitsers hadden gewerkt bij hun terugkeer regelrecht afgevoerd naar werkkampen in Siberië.

Het heeft lang geduurd voordat de ware reden tot mij doordrong van dat duizelingwekkend hoge aantal slachtoffers onder de bevolking en de soldaten van het Rode Leger tijdens het beleg van Leningrad en de slag om Stalingrad. Die werd veroorzaakt doordat hier een krachtmeting gaande was tussen twee dictators, die in niets voor elkaar onderdeden.

Vanwege die geweldige muziek is het Russische volkslied wellicht het mooiste volkslied op aarde. En dat het nu juist Jozef Stalin is geweest die het Russische volk deze hymne schonk, blijft bizar.

Vanaf de revolutie van 1917 tot aan april 1944 deed de Sovjet-Unie het zonder volkslied. Bij officiële gelegenheden werd de Internationale, het communistisch strijdlied gezongen, want een eigen volkslied werd gezien als een uiting van burgerlijk nationalisme. Tijdens de Grote Vaderlandse Oorlog zag Stalin in dat de Internationale niet meer voldeed. Er moest een eigen volkslied komen, om de liefde voor het vaderland aan te wakkeren en het wij-gevoel te versterken onder de bevolking, dat toch wel wat aan het afbrokkelen was onder zijn terreurpraktijken .

Componist Aleksander Aleksandrov deed wat er van hem verwacht werd. Hij componeerde muziek bedoeld om mensen in vervoering te brengen tijdens parades, met wapperende vlaggen, soldaten in uniformen. De muziek die het geluid van hun dreunende laarzen moest overstemmen. In fabrieken, kolchozen en woonkazernes moest de muziek uit luidsprekers schallen om mensen te overtuigen en te overweldigen, maar ook om hun het gevoel te geven ergens bij te horen. Kortom muziek waar je je waardigheid aan ontleent, waarbij je een identiteit terugvindt of die je identiteit bevestigt.

Sergej Michalkov, de sovjetversie van een dichter des Vaderlands, begreep de opdracht die hij kreeg van Stalin nog beter. Tot drie keer toe schreef hij de tekst bij de Sovjet-Russische hymne. Hij voelde haarfijn aan welke woorden het bij Stalin goeddeden en welke tekst bij Brezjnev goed viel en toen Poetin hem in 2000 vroeg om een andere tekst te schrijven bij de Sovjet-Russische hymne, slaagde hij er opnieuw wonder wel in om de juiste woorden te vinden.

In de eerste versie die van 1944 wordt herinnerd aan het verleden, Lenin wordt geroemd als de grote leider, maar ook het heden heeft erin een plaats. ‘We hebben ons leger ontwikkeld in de strijd. We zullen boze agressors wegvagen. Met onze veldslagen bepalen wij het lot van toekomstige generaties. En Stalin, onze leider met vertrouwen in het Volk, inspireerde ons om het land op te bouwen.’ Midden in de oorlog met al zijn verschrikkingen wordt mensen een toekomst voorgehouden door middel van terug te vechten en te heroveren. Na de dood van Stalin werd het volkslied twintig jaar lang zonder tekst gespeeld. Onder Leonard Brezjnev werd Sergej Michalkov opnieuw aan het werk gezet. In de versie van 1977 zijn niet alleen de verwijzingen naar Stalin, maar ook de veldslagen verdwenen. In plaats daarvan kwamen regels als ‘In de overwinning van de onsterfelijke ideeën van het Communisme, zien wij de toekomst van onze staat.’ In 1993 schafte Boris Jeltsin per decreet het volkslied af. In plaats daarvan kwam het Patriottisch Lied een compositie van Michall Glinka uit 1833. Dit lied is nooit een succes geworden. Tijdens internationale voetbalwedstrijden konden de mensen op de tribune het niet meezingen, omdat er geen tekst bij was. Alleen daardoor hadden de spelers op het veld en de mensen op de tribune het gevoel meteen al met twee nul achter te staan.

Poetin begreep dat niets de Hymne van de Sovjet-Unie kon evenaren. En opnieuw leverde de inmiddels stokoude, sluwe opportunist Sergej Michalkov de tekst. Hij voelde haarfijn aan dat de onoverwinnelijke ideeën van het communisme niemand meer in vervoering brachten. Hij had er geen enkele moeite mee om zijn vorige tekst te wijzigen. In plaats daarvan zingen de Russen nu ‘Rusland onze heilige natie, Rusland ons geliefde vaderland. Vanaf de zuidelijke zeeën tot de poolgebieden, uitgestrekte bossen en velden. Je bent uniek in de wereld! Jij bent alleen zo. Ons geliefde vaderland, veilig in Gods handen.’

Deze keer dus niet meer communistisch, maar gewoon nationalistisch. Wederom is de tekst verschrikkelijk, maar het gaat niet om de tekst, het gaat om die geweldige muziek.

Machteld de Mik-van der Waal