Portret van Karl Barth

1933!

Hij staat op het punt om met zijn werk te beginnen, en is van top tot teen gewapend, als de gebeurtenissen die Duitsland omverwerpen een nieuwe toewijding vragen en hem tot een van die uitzonderlijke mensen doen worden die de geschiedenis meer maken dan ondergáán. Wij zouden hier de hele strijd moeten afschilderen, maar daar kan geen sprake van zijn; wij kunnen deze alleen in grote trekken schetsen, daarbij de nadruk leggend op het beslissende deel dat Barth voor zijn rekening genomen heeft. De Evangelische Kirche scheen, verdeeld, onzeker en lonkend naar het nationalisme, eerst de zowel brute als listige aanval van het nationaalsocialisme niet in zijn ware gedaante te herkennen. Maar daarna herstelde zij zich, vond weer moed, geduld en durf, en bood rustig tegenstand, soms met de vreugde van de martelaars der oude kerk. Zeker zullen allen die met Barth geloven, dat de kerk niet alleen een menselijke instelling is, maar het lichaam van Christus, `de levende gemeente van de levende Heer’, op dit moment bevestigen dat de overgang van de Evangelische Kirche in het Duitsland van voor 1933 naar de Bekennende Kirche van 1934 niet mogelijk zou zijn geweest zonder het wonder van de Heilige Geest. Want Barth had nooit een strategisch plan, hij het zich in dit alles stap voor stap leiden door het lezen van de bijbel, door zijn theologisch zoeken en door het gebed van de gemeente; maar als de Heilige Geest de aanstichter was van de door een minderheid van de protestantse Duitsers geboden uitzonderlijke weerstand, dan was Barth met enkele anderen (Niemöller, Vogel, Niesel, e.a.) één van de werktuigen die op dat moment het plan van God dienden. Men oordele zelf: het katholicisme werd direct voor vervolging behoed door het zeer compromitterende concordaat van januari 1934, getekend door Von Papen en kardinaal Pacelli. 1De latere paus Pius XII

Het schreef een eed van trouw voor van de bisschoppen aan het regime en een verbod voor de priesters om aan enge politieke activiteit deel te nemen! De protestanten gingen de strijd in met versnipperde krachten, zonder organisatie of geestelijke eenheid De lutherse traditie om zich aan de bestaande overheid te onderwerpen, de nationalisten onder de belangrijksten der kerkelijke leiders, de minachting die de republiek van Weimar unaniem ten deel viel, dit alles wees erop dat de Evangelische Kirche snel in de pas zou gaan lopen en het bruine hemd zou gaan dragen. Het begin van de strijd was rampzalig. Zij, die verantwoordelijkheid droegen in de `Evangelische Kirche deutscher Nation’, gesticht op 25 april 1933, gaven een enthousiaste verklaring uit.

Een machtige nationale beweging heeft ons Duitse volk opgenomen en omhoog gestoten. Een alomvattende nieuwe vorm van het rijk breekt zich baan in de ontwaakte Duitse natie Wij zeggen dankbaar ‘ja’ bij dit keerpunt der geschiedeins. God heeft ons dit gegeven, Hem zij de eer. 2

De beweging van de `Deutsche Christen’ grondvestte de leer van de nieuwe Evangelische Kirche op de kernwoorden van het nazisme: `rijk, ras, leider’:

Geen staatskerk, echter wel een evangelische rijkskerk, voor wie de grootheid van de nationaalsocialistische staat een geloofsartikel moet zijn. Zij is de kerk van de Duitse christenen, d.w.z. van de christenen van het arische ras

Wij hebben het positieve christendom tot basis. Wij belijden een positief geloof aan Christus, dat overeenkomt met de Duitse geest van Luther en met heldhaftige vroomheid.. 3

In de kerken worden de hakenkruisvlaggen uitgestoken, en Deutschland, Deutschland über alles en het Horst-Wessel-Lied worden gezongen naast Luthers koraal Ein feste Burg ist unser Gott. Bij de kerkelijke verkiezingen van juli 1933 krijgen de door Hitler officieel gesteunde lijsten van de ‘Deutsche Christen’ meer dan 75 % der stemmen.